భారతదేశంలో వాక్ స్వాతంత్ర్యం: అణచివేత చట్టాల నుంచి న్యాయపరమైన సవాళ్ల వరకు

భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 19(1)(ఏ) ప్రతి పౌరునికి వాక్- భావ ప్రకటన స్వేచ్ఛను ప్రాథమిక హక్కుగా కల్పిస్తుంది. కానీ రాజకీయ పక్షపాతం, చట్టపరమైన దుర్వినియోగం, ఇంకా సంస్థల అసమర్థత కారణంగా ఈ హక్కు తీవ్ర సవాళ్లను ఎదుర్కొంటోంది. భారతీయ శిక్షాస్మృతి(ఐపీసీ ) సెక్షన్ 124ఏ కింద సెడిషన్ చట్టం, 1870లో బ్రిటిష్ వలసవాదులు స్వాతంత్ర్య ఉద్యమకారులను అణచివేయడానికి రూపొందించారు. అయితే ఈ చట్టం ప్రభుత్వంపై “విద్వేషం లేదా అసంతృప్తి” రేకెత్తించే చర్యలను నేరంగా పరిగణిస్తుంది.

ఏడేళ్ల నుంచి జీవిత ఖైదు వరకు శిక్షతో ఈ చట్టం బెయిల్ రాకుండా, అస్పష్టమైన నిర్వచనాలతో రూపొందించబడి, దుర్వినియోగాన్ని సులభతరం చేస్తుంది. 2022 మేలో సుప్రీంకోర్టు ఎస్‌జీ వొంబట్కేర్ వర్సెస్ యూనియన్ ఆఫ్ ఇండియా కేసులో సెక్షన్ 124(ఏ)ను తాత్కాలికంగా నిలిపివేసింది. దాని రాజ్యాంగబద్ధతను సమీక్షించాలని ఆదేశించింది.

అయినప్పటికీ, 2023 భారతీయ న్యాయ సంహిత(బిఎన్ఎస్)చట్టం క్లాజ్ 150లో “విధ్వంసక చర్యలు”గా మార్చి, “విచ్ఛిన్నకర”, “వేర్పాటువాద” కార్యకలాపాలను చేర్చి మరింత అస్పష్టతను సృష్టించింది. ఈ చట్టాలు ఎఫ్ఐఆర్ దాఖలు, వారెంట్ లేని అరెస్టులు, బెయిల్ లేని దీర్ఘకాల ఖైదు వంటి చట్టపరమైన ప్రక్రియల ద్వారా జర్నలిస్టులు, కార్యకర్తలు, సామాన్య పౌరుల గొంతును నొక్కుతున్నాయి.

అంతర్జాతీయంగా యూనివర్సల్ డిక్లరేషన్ ఆఫ్ హ్యూమన్ రైట్స్(యూడీహెచ్‌ఆర్), ఇంటర్నేషనల్ కోవెనెంట్ ఆన్ సివిల్ అండ్ పొలిటికల్ రైట్స్ (ఐసీసీపీర్ ) ఆర్టికల్ 19 వాక్ స్వాతంత్ర్యాన్ని రక్షిస్తాయి. కానీ భారతదేశంలో ఈ చట్టాల దుర్వినియోగం యూఎన్ హ్యూమన్ రైట్స్ కమిటీ విమర్శలను రేకెత్తిస్తోంది. రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 19(2) దేశ భద్రత, బహిరంగ శాంతి, లేదా నీతి కారణాలతో సహేతుక నిర్బంధాలను అనుమతిస్తుంది. కానీ, 1962లో కేదార్ నాథ్ సింగ్ వర్సెస్ స్టేట్ ఆఫ్ బీహార్ తీర్పు సెడిషన్ హింసను రెచ్చగొట్టే చర్యలకు మాత్రమే వర్తిస్తుందని స్పష్టం చేసింది. అయినప్పటికీ, ఈ చట్టం అస్పష్టత దుర్వినియోగానికి దారితీస్తోంది. జమ్మూకశ్మీర్‌లో 2019లో ఆర్టికల్ 370 రద్దు తర్వాత, 85 సార్లు ఇంటర్నెట్ షట్‌డౌన్‌లు, ఊపా చట్టం కింద జర్నలిస్ట్ మజిద్ హైదరీ 18 నెలల నిర్బంధం ఎదుర్కొన్నాడు. మణిపూర్‌లో 2023 జాతి సంఘర్షణ సమయంలో ఇంటర్నెట్ నిషేధాలు, మహిళా జర్నలిస్టులపై యుఏపిఏ చట్టం కింద్ర కేసులు నమోదయ్యాయి. ఛత్తీస్‌గఢ్‌లో 2025లో జర్నలిస్ట్ ముఖేష్ చంద్రకర్ అవినీతి రిపోర్టింగ్ కారణంగా హత్యకు గురయ్యాడు. తమిళనాడులో 2024లో మద్రాస్ హైకోర్టు తప్పుడు సమాచారం బహిరంగ శాంతిని భంగం చేయనంత వరకు నేరం కాదని తీర్పు ఇచ్చినప్పటికీ, నిరసనకారులపై సెడిషన్ కేసులు కొనసాగాయి.

భారతదేశ పత్రికా స్వాతంత్ర్య ర్యాంకు 2004లో 114 ఉండగా అది 2024లో 159కి పడిపోయింది. ఇది దేశంలో జర్నలిస్టులు బెదిరింపులు, చట్టపరమైన ఒత్తిళ్లను ఎదుర్కొంటున్న దుస్థితిని సూచిస్తుంది. 2014 నుంచి బీజేపీ అధికారంలోకి వచ్చిన తర్వాత, సెడిషన్ కేసులు 163% పెరిగాయి. కానీ దోషనిర్ధారణ రేటు కేవలం 3% మాత్రమే ఉంది. బీజేపీ, ఆర్ఎస్ఎస్ వాక్ స్వాతంత్ర్యాన్ని వ్యతిరేకిస్తాయి, ఎందుకంటే విమర్శలు వారి హిందుత్వ- మనువాద జాతీయవాద ఎజెండాను, హిందూ రాష్ట్ర లక్ష్యాన్ని దెబ్బతీస్తాయి. ఆర్ఎస్ఎస్ స్థాపకుడు గోల్వాల్కర్ స్వాతంత్ర్య ఉద్యమాన్ని “ప్రాదేశిక జాతీయవాదం”గా విమర్శించారు. ఇది హిందూ ఆధిపత్య ఆలోచనలకు వ్యతిరేకమని పేర్కొన్నారు(Bunch of Thoughts, 1966). ఎక్స్‌లో పోస్ట్‌లు 75% విద్వేష ప్రసంగాలు బీజేపీ పాలిత రాష్ట్రాల్లో, ముఖ్యంగా ముస్లింలే లక్ష్యంగా, ఓటర్లను రెచ్చగొట్టే వ్యూహంగా గుర్తించబడ్డాయి. ఢిల్లీ పోలీసులు బీజేపీ నాయకుల విద్వేష ప్రసంగాలను విస్మరిస్తూ, సామాజిక కార్యకర్తలను లక్ష్యంగా చేసుకున్నారు. ఇంకా న్యాయస్థానాల్లో బెయిల్ పిటిషన్ల ఆలస్యం ఈ అన్యాయాన్ని మరింత తీవ్రతరం చేస్తుంది.

ఎన్‌సీఆర్‌బీ డేటా: సెక్షన్ 153(ఏ) కింద ద్వేష కేసులు..

నేషనల్ క్రైమ్ రికార్డ్స్ బ్యూరో(ఎన్‌సీఆర్‌బీ) డేటా ప్రకారం, ఐపీసీ సెక్షన్ 153(ఏ) కింద ద్వేష కేసులు 2014లో 323 నుంచి 2020లో 1,804కి (459% పెరుగుదల), 2021లో 993, 2022లో 1,523కి (31.25% పెరుగుదల) నమోదు అయ్యాయి. 2022లో ఉత్తరప్రదేశ్ (217), రాజస్తాన్ (191), మహారాష్ట్ర (178), తమిళనాడు (146), తెలంగాణ (119), ఆంధ్రప్రదేశ్ (109) అత్యధిక కేసులను నమోదు చేశాయి. 2020లో తమిళనాడు(303) అగ్రస్థానంలో ఉంది. ఎక్స్‌ పోస్ట్‌లు 2023లో 668, 2024లో 1,165 కేసులను(74% పెరుగుదల) గుర్తించారు. 75% బీజేపీ పాలిత రాష్ట్రాల్లో ముస్లింలే లక్ష్యంగా ఈ పోస్ట్‌లు పోస్ట్‌ చేయబడ్డాయి.

సెక్షన్ 153(ఏ) కింద ఇటీవలి కేసులు, సుప్రీం కోర్టు ఆదేశం..

సెక్షన్ 153(ఏ) కింద నమోదైన ఇటీవలి కేసులు ద్వేష ప్రసంగాల రాజకీయ దుర్వినియోగాన్ని సూచిస్తాయి. 2023లో సుప్రీం కోర్టు అశ్వినీ కుమార్ ఉపాధ్యాయ వర్సెస్‌ యూనియన్ ఆఫ్ ఇండియా కేసులో అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలు విద్వేష ప్రసంగ ఘటనలపై స్వయంగా ఎఫ్ఐఆర్‌లు నమోదు చేయాలని 2023 ఏప్రిల్ 28న ఆదేశించింది. మతం, కులం, భాష, జన్మస్థలం ఆధారంగా శత్రుత్వాన్ని ప్రోత్సహించే చర్యలపై సెక్షన్ 153(ఏ), 153(ఏ), 295(ఏ), 505 కింద చర్యలు తీసుకోవాలని, ఫిర్యాదు లేకుండానే చట్టపరంగా ముందుకు సాగాలని స్పష్టం చేసింది. ఈ ఆదేశం దేశ సెక్యులర్ స్వభావాన్ని కాపాడటానికి, పోలీసు అధికారులు ఆలస్యం చేస్తే కోర్టు ధిక్కారంగా పరిగణిస్తామని హెచ్చరించింది.

2023లో మహారాష్ట్రలో ప్రొఫెసర్ జావేద్ అహ్మద్ హజామ్‌పై ఆర్టికల్ 370 రద్దును విమర్శించిన వాట్సాప్ స్టేటస్ కారణంగా ఎఫ్ఐఆర్ నమోదైంది. సుప్రీం కోర్టు, జావీద్‌ అహ్మద్ హాజం వర్సెస్‌ స్టేట్ ఆఫ్ మహారాష్ట్ర(2023)లో కొద్ది మంది విద్వేషం పెంచుకున్నంత మాత్రాన సెక్షన్ 153(ఏ) వర్తించదని, ఎఫ్ఐఆర్‌ను రద్దు చేసింది. 2024లో ఉత్తరప్రదేశ్‌లో స్థానిక నాయకుడు రవి వర్మ ఒక మత సమాజాన్ని నేరాలకు కారణమని ఆరోపించి, బహిష్కరణకు పిలుపునిచ్చాడు. దీనివల్ల హింసాత్మక ఘటనలు జరిగాయి. ఈ చర్యలు సెక్షన్ 153ఏ(ఏ) కింద నేరంగా నమోదయ్యాయి. 2025లో ఎక్స్‌ పోస్ట్‌లు రామ్‌దేవ్ సెక్షన్ 153(ఏ) (బీఎన్‌ఎస్‌ 196తో సమానం) కింద నేరం చేశాడని ఆరోపించాయి. అయితే అధికారికంగా మాత్రం చర్యలు లేవు.

2024లో ఓ సంఘటన జరిగింది. మహారాష్ట్రలో బీజేపీ ఎమ్మెల్యే నితేష్ రాణే, స్వతంత్ర ఎమ్మెల్యే గీతా జైన్(బీజేపీ మద్దతుదారు)పై జనవరి 22–26 మధ్య మీరా రోడ్‌లో జరిగిన సాంప్రదాయ ఘర్షణల సమయంలో ద్వేష ప్రసంగాలు చేశారనే ఆరోపణలతో సెక్షన్ 153(ఏ), 153(బీ), 504, 506 కింద ఎఫ్ఐఆర్‌లు నమోదయ్యాయి. నితేష్ రాణేపై మీరా-భయందర్, గోవందీ, ఘాట్‌కోపర్, మల్వాణీలో నాలుగు ఎఫ్ఐఆర్‌లు, గీతా జైన్‌పై ఘాట్‌కోపర్, మీరా-భయందర్‌లో ఒక్కో ఎఫ్ఐఆర్ నమోదైంది. ఈ కేసులను బాంబే హైకోర్టు విచారిస్తూ పోలీసు కమిషనర్‌లు స్వయంగా వీడియోలు, ట్రాన్స్‌క్రిప్ట్‌లను సమీక్షించి ఎఫ్ఐఆర్‌లు నమోదు చేయాలని ఆదేశించింది. సుప్రీం కోర్టు 2023 ఆదేశాలను అనుసరించాలని స్పష్టం చేసింది.

2019- 20 సీఏఏ- ఎన్ఆర్సీ నిరసనల సమయంలో ఢిల్లీలో ఉమర్ ఖలీద్, షర్జీల్ ఇమామ్‌లను సెడిషన్ ఇంకా యూఏపిఏ చట్టాల కింద అరెస్ట్ చేశారు. హింసను రెచ్చగొట్టిన ఆధారాలు లేకపోయినా ఉమర్ ఖలీద్ గత నాలుగేళ్లుగా ట్రయల్ లేకుండా జైలులో ఉన్నాడు. ఇమామ్ 31 నెలల తర్వాత బెయిల్ వచ్చిన మరొక కేసులో ఇంకా జైలులోనే ఉన్నాడు. ముంబైలో కమెడియన్ కునాల్ కామ్రా ప్రభుత్వాన్ని విమర్శించిన కారణంగా షో రద్దులు, ఆన్‌లైన్ ట్రోలింగ్‌ను ఎదుర్కొన్నాడు. ఉత్తరప్రదేశ్‌లో ముస్లిం నిరసనకారులపై సెడిషన్ కేసులు నమోదయ్యాయి. సఫూరా జర్గర్, మీరాన్ హైదర్ వంటి కార్యకర్తలు అన్యాయంగా అరెస్టయ్యారు.

ఈ కేసులన్నీ ఐసీసీపీర్ ఆర్టికల్ 19 ఉల్లంఘనలుగా యూఎన్ హ్యూమన్ రైట్స్ కమిటీ (2020) గుర్తించింది. బీజేపీ నాయకులైన కపిల్ మిశ్రా, అనురాగ్ ఠాకూర్ 2020 ఢిల్లీ అల్లర్లలో విద్వేష ప్రసంగాలు చేశారు. అయినప్పటికీ వారి మీద ఇప్పటి వరకు ఎటువంటి చర్యలు తీసుకోలేదు. గుజరాత్‌లో 2002 అల్లర్లపై బీబీసీ డాక్యుమెంటరీ చేస్తే దీనిని 2023లో ఉక్కు పాదంతో నిషేధించారు. అంతేకాకుండా భారతదేశంలోని బీబీసీ కార్యాలయంపై ఈడీ దాడులు చేసింది. ఈ చర్యను ప్రభుత్వ కక్షసాధింపు చర్యగా పలువురు విమర్శించారు. ఆర్ఎస్ఎస్ హిందూత్వ ఆధిపత్య విద్వేషపూరిత చర్యలు చట్టం కింద శిక్షార్హమైనప్పటికీ, రాజకీయ ప్రభావం కారణంగా చర్యలు తీసుకోబడటం లేదు.

భారత రాజ్యాంగం ఇచ్చిన వాక్ స్వాతంత్ర్యం, ఇటీవలి కాలంలో తీవ్ర సంక్షోభాన్ని ఎదుర్కొంటోంది. విద్వేష ప్రసంగ ఘటనలపై ఎన్‌సీఆర్‌బీ డేటా పెరుగుదల, ఉమర్ ఖలీద్, కునాల్ కామ్రా ఇంకా సామాజిక కార్యకర్తలపై యూఏపిఏ, సెడిషన్ కేసులు, మరోవైపు బీజేపీ- ఆర్ఎస్ఎస్ నాయకుల రక్షణ ఈ హక్కుపై ద్వంద్వ ధోరణిని స్పష్టం చేస్తాయి.

సుప్రీం కోర్టు 2022 షహీన్ అబ్దుల్లా కేసులో మార్గదర్శకాలు, హైకోర్టుల చొరవలు ఆశాజనకంగా ఉన్నాయి. అయినప్పటికీ రాజకీయ ధ్రువీకరణ, అస్పష్ట చట్టాలు, వ్యవస్థల పక్షపాతం ఈ హక్కును అణచివేస్తున్నాయి. నార్వే, డెన్మార్క్‌లలో నిష్పాక్షిక న్యాయవ్యవస్థ, అమెరికాలో బ్రాండెన్‌బర్గ్ వర్సెస్ ఒహియో తీర్పు వంటి ఉదాహరణల నుండి స్ఫూర్తి పొంది, భారతదేశం హింసకు స్పష్టమైన రెచ్చగొట్టడాన్ని మాత్రమే నేరంగా నిర్వచించాలి. అస్పష్ట చట్టాల రద్దు, ఐసీసీపీర్ ప్రమాణాల అనుసరణ, నిష్పాక్షిక చట్ట అమలు, సామాజిక మాధ్యమలలో విద్వేష ప్రసంగ నియంత్రణ, మీడియా సాక్షరత, పౌర సమాజ జోక్యం ద్వారా ఈ లక్ష్యాన్ని సాధించాలి. ఈ సంస్కరణలు లేనట్లయితే భారతదేశం అధికారవాద దిశగా జారిపోయే ప్రమాదం ఉంది. ఇది రాజ్యాంగ మౌలిక స్వరూపానికే ప్రమాదం.

ఎస్‌ అక్బర్
8179492515

(వ్యాస రచయిత న్యాయశాస్త్ర విద్యార్థి, ఎస్ఎఫ్ఐ తిరుపతి జిల్లా అధ్యక్షులుగా ఉన్నారు.)